غار كتله خور - زنجان
- توضیحات
- دسته: مناطق دیدنی ایران
- بازدید: 569
غار كتله‌خور، غاري است خشكي -آبي، واقع در استان زنجان و در ۸۰ كيلومتري جنوب خدابنده و ۱۷۳ كيلومتري شمال همدان و ۴۱۰ كيلومتري تهران و ۵ كيلومتري شهر كوچك گرماب واقع است.در بعضي ازمناطق غربي ايران به كوههاي كم ارتفاع كتل مي‌گويند و احتمالاً وجه تسميه غار نيز به همين علت باشد كه غار در يكي از اين كوهها قرارگرفته است و خورشيد از پشت آن طلوع مي‌كند و بجاي كتل خورشيد به آن كتل‌خور گويند. اين غار قبل از سال ۱۳۰۰ ه.ش. كشف شده است و در سال ۱۳۳۰ توسط شخصي به نام جمالي زنجاني به ثبت رسيده‌است.
حدود سال ۱۳۴۳ ه.ش. كوهنوردان بعلت طولاني بودن دهليز ورودي و كوتاه‌بودن سقف آن و مشكلات عبور و مرور و فقدان جاذبه‌هاي، غارسنگي بي‌اهميت جلوه شد ولي در سال ۱۳۶۵ گروهي مجهز از غارنوردان زبده همدان بازديد مفصلي از غار انجام دادند و توانستند شكل‌گيري اين غار را به دوران ژوراسيك مربوط دارند يعني بيش از ۱۲۰ ميليون سال قبل.
ساختمان در زير كوه‌كتل خور قرار گرفته و از پائين دست دهانه آن رودشور كه از شعبات فرعي قزل‌‌اوزن است جاري مي‌شود غار درمنطقه مستطيلي شكلي به ابعاد ۲۰۰۰×۱۵۰۰ متر به‌وجود آمده است در محل ياد شده عملكرد هوازدگي مكانيكي و نيروهاي دروني به كمك يكديگر تعدادي ترك يا گسل متقاطع را در محدوده داخلي اين فضا به وجود آورده و به دليل فراهم شدن ساير شرايط، فرآيند غار زايشي شروع شده‌است دهانه غار در ارتفاع ۱۷۰۰ متري از سطح دريا قراردارد و اختلاف ارتفاع آن با ارتفاع چشمه‌اي كه آبهاي فرورو حاصل از ريزش جوي غار را خارج مي‌كندو به رود شور مي‌ريزد ۵۰ متر است.
ورودي غار يك دهليز ۴۰۰۰ متري بوده با سقفي كوتاه و فاقد غار سنگ و چند دهليز فرعي، پس از دهليز فرعي يك دالان وسيع ۹۵۰ متري با سربالايي‌هايي به ارتفاع ۲ متر و گودالهاي خشك قرار دارد كه با دوشاخه ۵۰ متري ادامه پيدا مي‌كند و پس از عبور از يك سربالايي به تالار وسيعي پوشيده از چكنده و چكيده و ستون مي‌رسد. در داخل تالار كوچك بلورين، كه به تالار ستونها چسبيده چاهي به عمق ۸ متر قرار دارد كه احتمالاً محل خروج آبهاي فرورو سازنده غار است. در حال حاضر اين غار به سه بخش فرهنگي، تفريحي و ورزشي تقسيم شده‌است بخش ورزشي آن تنها مورد استفادة غارنوردان و صخره‌نوردان قرار مي‌گيرد حدود ۴ كيلومتر است كه البته هنوز انتهاي آن كشف نشده‌است. بخش تفريحي غار نيز كه جهت بازديد عموم مورد استفاده قرار مي‌گيرد حدود ۲ كيلومتر مسير مستقيم است كه گفته مي‌شود اين مسير تنها ۳/۱ كل غار است. بخش فرهنگي غار نيز در بخش جنوبي آن قرار دارد قسمت اصلي آن دالاني است طبيعي كه جهت برگزاري مراسم مختلف مورداستفاده قرار مي‌گيرد البته اين دالان هيچگونه راه خروجي به بيرون نداشته و راه خروجي آن به صورت مصنوعي كنده شده اما خود دالان تماماً طبيعي بوده‌است.
غاركتله‌خور از لحاظ كيفيت بلورها و قنديلها، زيبايي و تعدد طبقات اولين غار آهكي جهان شناخته شده‌است كه توسط سرمايه‌گذاري بخش خصوصي و هزينة شخصي به نام مهندس عالي كه مهندس عمران فرمانداري زنجان بودند در طول پنج سال آمادة بهره‌برداري گشت. از بهره‌برداري اولية اين غار چيزي حدود ۱۵ سال مي‌گذرد كه البته هنوز هم كاوش و فعاليت براي آماده‌سازي ساير قسمتهاي غار براي بازديد ادامه دارد.
غار كتله‌خور، غاري است آهكي كه در برخي نقاط آن گل‌رس و خاكهاي حاوي اكسيدآهن قابل مشاهده‌است. اين غار از نظر سني تقريباً هم‌سن غار عليصدر همدان است البته اين دو غار از دو جهت با هم تفاوت دارند. يكي اينكه غار عليصدر همدان غاريست كاملاً آبي اما غار كتله‌خور زنجان غاري است تقريباً خشكي. دوم اينكه آهكهاي غار كتله‌خور نسبت به آهكهاي غار عليصدر بسيار خالص‌تر هستند كه اين خود عاملي است جهت زيباترشدن غار، چراكه خالص بودن آهكها موجب شفافيت آنها و در نتيجه عبور نور از قنديلها مي‌شود.
يك نكته جالب توجه در رابطه با غار كتله‌خور اينست كه شواهد و بررسي‌هاي انجام شده مؤيد اين موضوع است كه اين غار در نهايت به غار عليصدر در همدان متصل مي‌شود. همچنين يكي ديگر از عجايب و زيبايي‌هاي اين غار تعدد طبقات آن است كه اينگونه غارها در جهان بسيار كم‌نظير هستند. گمان مي‌رود كه اين غار داراي ۷ طبقه باشد كه البته تاكنون تنها ۳ طبقة آن كشف شده است.
حدود ۷۰۰ متر اولية غار قطري حدود ۷۰ سانتيمتر داشته‌است به‌طوريكه رهنوردان اولية غار اين مسير ۷۰۰ متري را بصورت سينه‌خيز طي كرده و مسير خود را با علامتگذاري مشخص كرده‌اند. ۱۰۰ متر ابتداي غار محل زندگي انسانهاي نخستين بوده‌است كه اين موضوع را اسكلت ۸۰ انساني كه در اين محل پيداشده‌است تأييد مي‌كند. لازم به ذكر است كه اين اسكلت‌‌ها همچنان در اين محل نگهداري مي‌شوند. اين غار داراي بخشهاي ديگري است كه به ترتيب ميتوان ميدان شيرخوابيده، ميدان بيستون، ميدان چهل‌ستون، سه‌راهي كوهي، ميدان پنج‌شير، تالار عروس، تونل قنديلي، اتاق عقد، پاي فيل، شتر باجهاز، عروس و داماد، ميدان شمع، دوجادوگر، نخل سوخته، ميدان مريم مقدس و… را نام برد. كه تمامي اين بخشها حاصل تجمع‌هاي مختلف آهكي است كه هركدام براساس شباهتي كه به يكي از اشياء اطراف ما داشته‌اند به اين اسامي خوانده مي‌شوند. از ويژگيهاي منحصر به فرد اين غار ميتوان وجود ستونهاي آهكي عظيم را نام برد كه حاصل به هم پيوستن استالاكتيت‌ها و استالاگميت‌هاي آهكي هستند كه باعث شده‌اند كه اين غار خود نگهدارندة خود باشد يعني اينكه اين ستونهاي عظيم نقش نگهدارنده‌هايي را بازي مي‌كنند كه مانع از فروريختن سقف غار مي‌شود.
اين غار در مراحل اولية تشكيل خود غاري آبي بوده است كه دراثر انحلال آبي گاهي اوقات توده‌هاي عظيمي از سنگها از تودة اصلي جدا شده‌اند. تشكيل طبقات متعدد اين غار باعث شده‌است كه آب به طبقات زيرين نفوذ كرده و عملاً غار تبديل به غاري خشكي گردد.از ديگر ويژگيهاي بارز اين غار ميتوان وجود قنديلهاي زيبا و شفاف آهكي و استالاكتيت‌هاي گُل‌كلمي را نام برد.
وجود چشمه‌هاي آب بسيار زلال در اطراف اين غار و حفره‌هاي متعدد طبيعي هم از ويژگيهاي منحصر به فرد اين غار است. علاوه بر تمامي اين مسائل در غار كتله‌خور همانطور كه در قبل آمد ميتوان تجمع‌هاي متفاوتي مشاهده كرد كه يكي از اين تجمع‌هاي زيبا و جالب‌توجه استالاگميت‌هايي است كه بسيار شبيه به عروس و داماد هستند و به همين اسم نامگذاري شده‌اند اين غار درطول ۱۲۰ ميليون سالي كه از عمرش مي‌گذرد دستخوش تغيير و تحولات بسياري شده‌است كه برخي طبيعي و برخي هم مصنوعي بوده‌است. از تغييرات طبيعي اين غار ميتوان شكستگيهاي حاصل از زمين‌لرزه‌ها، گسل‌خوردگيها، لغزش‌ها و ريزش‌ها را نام برد.
سرزمين ما ايران با خورشيد تابان دشت هاي وسيع و سرسبز جنگل هاي انبوه، كويرهاي خيال انگيز كوه هاي رفيع و سربه فلك كشيده، رودهاي خروشان و غارهاي شگفت انگيز داراي طبيعت زيبايي است و طبيعت رمز و رازهاي فراوان دارد كه انسان را به طرف آفريننده اي يكتا رهنمون مي سازد و او را به پرستش در مقابل پروردگار وا مي دارد، يكي از اين رازها زيبايي هاي نهفته در طبيعت غاز عظيم و ديدني كتله خور در زنجان است كه عظمت و شكوه آن چشم هر بيننده اي را خيره مي سازد. انسان هاي اوليه غارها را به عنوان پناهگاه و مسكن مطمئن انتخاب كردند و انسان هاي متمدن امروزي به روش هاي ديگر از اين پديده طبيعي استفاده مي كنند، استفاده صنعتي از غارها بيشتر در ارتباط با انرژي و منابع آب و ذخيره و گسترش شبكه هاي آبياري است و يا به علت داشتن آب و هواي مناسب در بسياري از كشورها براي پرورش و تكثير گياهان خاص استفاده مي شود، افزون بر آن در هنگام بلاياي طبيعي و انساني به عنوان پناهگاه هاي امن مي توانند مورد استفاده قرار گيرند و در بسياري از كشورها غارهاي طبيعي به صورت مكان هاي توريستي درآمده و علاقمندان را به خود جذب كرده اند.
غار كتله خور يكي از زيباترين غارهاي جهان است كه در 165 كيلومتري جنوب باختري زنجان واقع شده و فعلاً از طريق جاده زنجان- سلطانيه-خدابنده و همچنين جاده اصلي بيجار، همدان- كبوتر آهنگ قابل دسترسي است. دهانه ورودي غاركتله خور در دامنه جنوبي كوه ساقيزلو قرار دارد كه با جاده اي آسفالته به تقريبي 5 كيلومتر به شهر گرماب راه دارد. دهانه ورودي غار در دامنه جنوبي كوه ساقيزلو و اندكي بالاتر از رودخانه خشك قرار داشته كه بلندي اين كوه بيش از 2 هزار متر تنها سازند سنگي پيرامون شهر گرماب را تشكيل مي دهد.
دهانه اين غار در ابتدا سوراخ مانند به شكل طاق مثلثي و كوچك بوده است كه در عمليات هاي بعدي حاشيه هاي آن تراشيده شده است و حدود 5/1 متر بلندي دارد. نخستين دهليز حدود 400 متر از ورودي غار فاصله دارد و داراي وسعتي زياد و سقف بلندي و ديواره هاي صاف كف ناهموار است و سقف بلند آن حكايت از تاريخي بسيار كهن دارد از اين دهليز به بعد گالري دالان ها و معبرهاي بزرگ و كوچك به تدريج شكل گرفته و گسترش پيدا كرده اند از درون دهليزها كه وسعت آنها به بيش از 200-300 متر مربع مي رسند گالري هاي باريكي در جهات گوناگون جدا مي شوند انتهاي بعضي از آنها بسته است و برخي نيز راه عبور بسيار باريكي به گذرگاه هاي ديگر و دهليزهاي ديگر دارند بسياري از اين راه ها و دالان هاي باريك تاكنون نيز پيموده نشده اند و همچنان ناشناخته هستند كف دهليزها و دالان ها اكثراً ناهموار هستند و اين ناهمواري ها در اثر فرسايش و انحلال سنگ كف تشكيل آبراهه هاي نامنظم و چاهك ها بوجود آمده اند.
آبراهه ها ژرف و پراكنده و نسبتا ضخيم رسي در بستر بعضي از دهليزها و گذرگاهها وجود دارد و همچنين ستون هاي كريستاليزه بسيار زيبايي از بالا به پايين در بسياري از معابر غار مشاهده مي شود. دالان هاي ورودي ابتدايي غار در حالت طبيعي بسيار باريك و تنگ بود كه با عمليات هاي انجام شده راه عبور خوب و راحتي در آن ايجاد شده است. راه ورودي پس از 300-400 متر به بخش هاي وسيعتر و بالاخره محوطه قوسي بزرگي مي رسد كه كف آن داراي گودال هاي متعددي است و داراي سقفي بسيار بلند است و پيرامون اين محوطه بزرگ معابري به اطراف وجود دارد كه انتهاي آنها يا بسته و يا باريك است و اغلب شيبي به طرف محوطه بزرگ قوسي دارند. ويژگي هاي ظاهري غار نشان مي دهد كه پديده فرسايش (كارست) با شدت زياد و زمان طولاني در اين سازنده عمل كرده و آبراهه هاي پر از آب زيرزميني در آن جريان داشته اند با توجه به ريخت شناسي اين سازند آهكي در بيرون و ارتباط آن با ويژگي هاي محيطي غار مي توان گفت كه دالان هاي ورودي و حفره هاي مربوط به آنها يكي از طبقات اين غار بوده و به طور يقين طبقات ديگري در بخش هاي زيرين و حتي بالايي مي توانند وجود داشته باشند طبقات زيرين با آب و ستون ها و بلورهاي آهكي فراوان مي توانند بسيار جالب و ديدني باشند.
معمولاً غارها در سنگهاي آهكي داراي آبهاي زيرزميني و يا سطحي به وجود مي آيند زيرا آهكها نسبت به آب اسيدي حساس بوده و حل و غار ايجاد مي شود، آب حاوي املاح آهكي در طول غار جريان يافته و هرگاه مقدار املاح آهكي زياد شود به صورت رسوبات بيكربنات از قطرات آب جدا شده روي كف ويا سقف غار تشكيل قنديل ها را مي دهند. قنديل هاي آويزان از سقف در اثر داشتن ناخالصي ها رنگ هاي مختلفي به خود گرفته اند و آنهايي كه تركيبات به همراه ندارند و يا كمتر دارند به صورت بلورهاي شيشه اي بسيار شفاف مشاهده مي شوند.
غار كتله خور كه در نوع خود بي نظير و منحصر به فرد است به علت دور بودن از مراكز بزرگ شهري و نداشتن راه هاي ارتباطي مورد شناسايي كامل و مطالعه وسيع علمي قرارنگرفته است.
وجود استلاگميت ها كه در اثرگذر زمان شكل هاي بسيار زيبايي را به وجود آورده و تنديس هايي شبيه به عروس و داماد، سفره عقد، كوچه عروس و داماد، قلعه شمع، تالار مريم مقدس و نخل سوخته را در معرض بازديدكنندگان قرارداده جلوه بسيار زيبايي به غار داده است. در اين غار زيباترين پديده ها را در اطراف چشمه ها و تالاب هاي كف غار مي توان مشاهده كرد، اشباع بي كربنات كلسيم در تالاب ها سبب تشكيل كريستال هاي بسيار زيبايي از كلسيت و آراگونيت در حاشيه و كف تالاب شده اند.
استلاكتيت ها (چكنده ها) و استلاگميت ها (چكيده ها) به ارتفاع 30الي 40متر از كف و سقف غار قرار گرفته اند كه با شنيده شدن صداي موزون قطرات آب منظره بديعي سمع و نظر بيننده را به خود جلب مي كنند. در جلسات كميته غارشناسي ايران غار كتله خور به عنوان تنها غار ويژه مطالعاتي در ايران اعلام شد و مراتب رسماً به اطلاع مجامع علمي مربوط رسيد. تا عمق 700متري در فضاي ظلماني غار آثار حيات كه به انواع استخوان و سفال محدود مي شود قابل روئيت است، آثار جمع آوري شده عمدتاً سفال شكسته هاي سطحي و پراكنده است قديمترين نوع اين آثار سفال تيره رنگ دود زده با نقش داغدار دست ساز است و از نظر زماني متعلق به اواخر هزاره دوم قبل از ميلاد است، دومين نوع از آثار جمع آوري شده سفال هاي دست ساز داراي پوشش است روي سفال به رنگ قرمز متمايل به قهوه اي و نسبتاً خشن و با سفال هاي شناخته شده قرون اول تا سوم ميلادي قابل مقايسه است، سومين نوع آثار جمع آوري شده سفال هاي دوران جديد است- كه به شكل كوزه و بشقاب است در مقطع فعلي ارزش تاريخي ندارد، در انتهاي يكي از دالان هاي طبقه اول دهليز بزرگي است كه در كف آن اسكلت حيوان چهارپايي كه تبديل به كلسيت شده است ديده مي شود اين اسكلت با داشتن پاهاي بلند و سم از يك طرف و دم دراز و سرنسبتاً بزرگ از طرف ديگر شباهتي با جانوران معمول ندارد و بنظر مي رسد حيواني از دوران گذشته با شكل و شمايل ويژه باشد و از نظر طبيعي جزو حيوانات دوران چهارم مورد مطالعه قرارگيرد. درباره غار كتله خور نيز ساكنان گرماب عقايدي ابراز مي داشتند و داستان هايي ساخته و پرداخته بودند كه واقعاً حيرت انگيز بوده است. مثلاً مي گفتند كه در زيركوه كتله خور كوه ديگري وجود دارد كه تمام از آرد سفيد تشكيل شده است همچنين اظهار مي كردند كه در يك طرف غار كتله خور درياچه اي است كه آب زلال و گوارايي دارد و به قدري وسيع است كه كرانه و كناره اين درياچه از هيچ جا پيدا نيست. عده اي نيز عقيده داشتند در اين غار طلسمي است و اين طلسم مانع جستجوي كامل آن است و حتي گردش سه چهار روزه هم در آن به نتيجه نمي رسد و اضافه مي كردند كه در داخل غار كوه بزرگ سفيدي از بلوراموجود است، برخي ديگر مي گفتند كه در اواسط غار كوه هاي بلند زيادي است و در شكاف يكي از اين كوه ها سوراخ كوچكي وجود دارد كه از آن سوراخ درياي بزرگي ديده مي شود .
در سال 1330 شمسي يكي از پيشكسوتان در بخش كوهنوردي زنجان زنده ياد اسداله جمالي از وجود غار مخوف در گرماب باخبرمي شود و در سال 1331 به همراه تيم كوهنوردي از غار بازديدمي كنند كه مرحوم اسداله جمالي در شناسايي و معرفي غار كتله خور بين مسئولان وقت و با نوشتن مقاله هاي متعدد راجع به غار كتله خور در روزنامه هاي آن زمان نقش مهم و بسزاي را در شناساندن اين غار به عمل آورده اند. ناصر روحاني مدير مجتمع غار كتله خور در ارتباط با عمليات عمراني انجام شده، ميزان بازديد مردم و امكانات موجود در غار گفت: مسير بازديد تفريحي در طبقه اول غار 3250متر است كه با نورپردازي هاي انجام گرفته جلوه خاصي به غار داده است.
وي افزود: طبقات ديگري نيز در بخش هاي زيرين غار وجود دارد كه اين طبقات با آب و ستون ها و قنديل هاي فراوان، بسيار جالب و ديدني است. در ايام سال نو 5هزارو500نفر و در طول سال گذشته بيش از 75هزارنفر از غار ديدن كردند كه آمار افزايشي 40درصدي را نشان مي دهد. با تلاش هاي فراوان انجام شده از سوي معاونت عمراني استانداري و سازمان همياري شهرداري ها امكاناتي از قبيل 12دستگاه سويت اقامتي، سالن بزرگ و زيباي انتظار، كافي شاپ، غرفه هاي صنايع دستي، موادي، غذايي و فرهنگي و امكانات رفاهي و فضاي سبز در جوار غار ايجاد شده و براي رفع مشكل آب يك حلقه چاه عميق آب حفر شده است.
نظرات (0)