تاریخ سینمای مستند ایران
- توضیحات
- دسته: مختصری بر تاریخ سینمای ایران
- بازدید: 975
سینمای ایران، در فیلمهای غیر تخیلی و واقعگرا ریشه دارد و با خلق تصاویری زیبا، به اعتبار جهانی، دست یافته است.
در سال 1900 میلادی، میرزا ابراهیم خان، عكاس باشی دربار مظفرالدین شاه، در نمایشگاه جهانی پاریس، با سینماتوگرافی آشنا شد و در آستانه بلژیك، فیلم گرفت و پس از بازگشت از این سفر شبه‌اكتشافی، پیش از انقلاب مشروطیت، فیلمهایی از زندگی برداشت كه اسناد مهمی از درون دربار و دارالخلافه تهران، محسوب می شوند.
نخستین گزارشهای خبری در دوره حكومت رضا شاه پهلوی، بر پرده ظاهر شد و در دوره اشغال نیز متفقین در تهران صاحب سینما بودند. برنامه‌های آموزشی دانشگاه سیراكیوز، در سال 1953 در تهران به راه افتاد كه پی آمد توافق‌نامه اصل چهار بود و پس از یك دوره یك ساله مطالعه نظری و كار عملی، فارغ‌التحصیلان، در سازمان سمعی و بصری اداره هنرهای زیبای كشور، استخدام شدند.
در سالهای 1330 نسل جدیدی از فیلمسازان كه به سینمای غیر داستانی، علاقمند شده بودند، در جوار فیلمسازان بخش دولت، به كار پرداختند. از میان آنها می‌توان به مصطفی فرزانه، ابراهیم گلستان و فرخ‌غفاری اشاره كرد كه برای شركت نفت فیلم ساختند. گلستان، سازمان فیلم گلستان را تأسیس كرد و فیلمهایی مثل یك آتش، موج و مرجان وخارا، تپه‌های مارلیك نخستین جوایز بین‌المللی از جشنواره های ونیز، پزارو و سانفرانسیسكو، به ارمغان آورد. فروغ فرخزاد هم «خانه سیاه است» را همان‌جا ساخت. فریدون رهنما نیز تخت جمشید را با سرمایه شخصی ساخت.
در اویل دهه چهل، تعدادی از فارغ‌التحصیلان سینما از اروپا بازگشتند و به بخش مستندسازی اداره هنرهای زیبا پیوستند. فرید داریوش «گود مقدس» و منوچهر طیاب « ریتم » را ساخت. محمد فاروقی نوه دختری احمد‌شاه، «طلوع جدی» را را در اصفهان ساخت كه در سال 1944 جایزه از جشنواره كن بدست آورد و كامران شیردل قلعه، ندامتگاه، و تهران پایتخت ایران را ساخت.
خسرو سینایی، كارش را با «آوایی كه عتیقه می شود» ، آغاز كرد.
در سال 1345 ابوالقاسم رضایی و جلال مقدم فیلم «خانه خدا» را ساختند. نخستین فیلم مستند ایرانی كه به صورت گسترده در سراسر كشور به نمایش در آمد و بسیاری از مردم برای اولین بار به سالن‌های سینما رفتند تا مراسم حج را ببینند.
بلوط، نخستین فیلم مردم‌نگاری ایران است كه توسط دكتر نادر افشار نادری در سال 1347 ساخته شد. این شیوه رهیافت علمی، توسط حسین طاهری‌دوست با فیلم سیاه وسفید «بلوط»، «تار» از فرهاد ورهرام، «آب و آبیاری» محمد رضا مقدسیان و «كشتی كویر» احمد ضابطی‌جهرمی، ادامه یافت.
تلویزیون ملی ایران، در سال 1345 تأسیس شد، ناصر تقوایی «باد جن» را ساخت، نصیب نصیبی «آناهیت» و پرویز كیمیاوی «یا ضامن آهو» و محمد تهامی نژاد «سینمای ایران به شیوه‌ی تركیبی» ساخت. منوچهر عسگری‌نسب «پیر سبز چكچكو»، منوچهر طبری «دراویش قارویه»، احمد شاملو «پاوه، شهری از سنگ در دل تپه هی سبز»، كیومرث درم‌بخش «جرس ( ساربانان كویر ) » و محمدرضا اصلانی فیلم تجربی «جام حسنلو» را ساخت.
منوچهر طیاب در دهه پنجاه فیلمهای معماری را ساخت و حمید سهیلی در دهه 1360 مجموعه معماری ایرانی را برای صدا و سیما تولید كرد. در این دوره، فیلمهایی با شیوه‌ها و دیدگاههای متفاوت ساخته شده، به واقع فیلمهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی، عرصه تفاوت‌هاست. وضعیت انقلابی جامعه، مناسب‌ترین شریط را برای تحقیق در احوالات گذشته سرزمین و میراث حكومت‌ها فراهم آورد: مس فلز سیاسی ( علی یعقوبی )، اتل (جمشید زاهدی) خاك تا خاك (منوچهر مشیری) مهاجرت(علی نائینی) كودك‌واستثمار(محمدرضا‌اصلانی)،كوره‌پز‌خانه ( محمدرضا مقدسیان ) نانی از گل (فریده شفیی) خاویار (ابراهیم مختاری) از آن جمله‌اند. هفت قصه از بلوچستان و خان گزیده ها (ساخته مرتضی آوینی) نیز دارای چنان مضامینی بودند و در جهاد، ساخته شدند.
در سال 1360 صدا و سیما، طرح بحران مسكن را پذیرفت و سه فیلم توسط فریدون جیرانی، ابراهیم مختاری، كیوان كیانی، محمد تهامی نژاد، ساخته شد. در اواسط دهه 1360 و اوایل 1370 رخشان بنی‌اعتماد تعدادی فیلم اجتماعی، از جمله «تمركز» و «این فیلمها رو به كی نشون میدین؟» را ساخت و در همین سالها، خسرو سینایی، «مرثیه گمشده»، عباس كیارستمی «مشق شب» و محسن مخملباف «سلام سینما» را ساختند.
در شهریور 1359 هواپیماهای عراقی به حریم هوایی ایران تجاوز كردند و شهرهای مرزی ایران، تصرف شد. جنگ، فیلمسازان ما را به سراسر جبهه های گسترده ایران، كشاند و آنها در مدت هشت سال، با سبك ها و نظر گاههای متفاوت و متنوع، فیلم ساختند. هرچند ممكن است همه آنها یكسان مورد توجه قرار نگرفته باشند.
فیلم مستند ایرانی از 1357 به این سوی دستخوش تغییر شده است. دوربین های سبك و قابل حمل، در خدمت سینمای بی‌واسطه در آمد و نسل جدید زندگی را از دیدگاههایی تازه، مورد بررسی و مطالعه قرار می دهد. تعداد ین آثار، بسیار زیاد و از نظر شكل و موضوع عرصه تفاوت ها و تنوع فرهنگی است.
نظرات (0)