پونه سای البرزی یا خوشه ای، گیاهی است كه در سال ،۱۷۸۵ لامارك (Lamark) آن را به جهانیان معرفی كرد. این گونه، در ایران بیشتر در ارتفاعات كوهستانی البرز و از مرز ارتفاعی حدود ۲۰۰۰ متر تا ۴۰۰۰ متر از سطح دریا می روید.
گیاهی است چند ساله، معطر، با ساقه ای به ارتفاع ۲۰ تا ۵۰ سانتی متر، اغلب ایستاده یا بالارونده، به نسبت ضخیم، بدون كرك یا با كرك های غدی بدون غده و غده های بدون پایك مخلوط با آن ها.
برگ های قاعده ای بادبرگی به طول ۱۰ تا ۱۵ میلیمتر، پهنك به طول ۲ تا ۳ سانتی متر، به عرض ۱ تا ۲‎/۵ سانتیمتر، برگ های ساقه ای كوچك تر، معمولاً به حالت افقی قرار گرفته، با قاعده قلبی، لبه كنگره دار، رأس نوك كند، با سطح فوقانی و تحتانی دورنگ، روی سطح فوقانی بی كرك تا كركی تنك، سطح تحتانی كركی خاكستری ـ نمدی، همراه با كرك های غده ای بدون پایك متعدد.
● پراكندگی جغرافیایی:
این گونه بیشتر در ارتفاعات كوهستانی مركزی و شمال غرب ایران در كندوان، دره چالوس، پل زنگوله، دره لار دماوند، كوه توچال، اطراف فرحزاد، نزدیك دربند، گچسر، شمشك، بین شمشك و دیزین، دیزین، دره اوشان و فشم، كوه دماوند، دره لار، اطراف دریاچه تار دماوند، گردنه بشم فیروزكوه و در استان آذربایجان غربی نیز در ارتفاعات مرزی بین ایران و تركیه می روید. این گونه علاوه بر ایران در شرق آناتولی نیز می روید.
این گونه، از نظر طبی زیاد شناخته شده نیست. اگرچه معطر بوده و بی شك اثرات دارویی قابل توجهی خواهد داشت، ولی تا به امروز بیشتر از دیدگاه تثبیت خاك و حفظ آب در نواحی كوهستانی اهمیت ویژه ای داشته و اثرات دارویی آن با توجه به پیشرفت علم شیمی گیاهی بزودی شناخته خواهد شد.
به نقل از مجله محیط كوهستان