ابيانه
- توضیحات
- دسته: مناطق دیدنی ایران
- بازدید: 675
اصفهان موزه گرانبهايي است كه دنيايي از شگفتي هاي هنر ايراني و اسلامي را در خود جاي داده است بدون شك آثار تارخي ارزشمندي كه در جاي جاي اين شهر و استان زيبا به چشم مي خورد شهرت عالمگير دارد و همه را از گوشه و كنار ايران و اقصي نقاط جهان به سوي خود مي كشاند تا آثار به يادگار مانده از اعصار و قرون گذشته و تاريخ پر افتخار ايران و زمين و حاصل خلاقيت ذوق ، هنر و اصتعداد هنرمندان ايرن مرز وبوم را به نظاره بنشينند.
روستاي ابيانه در استان اصفهان و 500 كيلومتري جاده كاشان نطنز از جمله آثار ارزشمند تاريخي ايران است كه به دليل ويژگيهاي منحصر به فرد خود جزو چهار روستاي تاريخي و استثنايي ايران به ثبت رسيده است و در اين گزارش تلاش مي شود تا به طور خلاصه به بررسي موقعيت جغرافيايي بناهاي تارخي آداب و رسوم و فرهنگ مردم آن بپردازيم اين گزارش برگرفته از كتاب ابيانه و فرهنگ مردم آن نوشته زين العابدين خوانساري ابيانه است كه خود در آن ديار به دنيا آمده و با فرهنگ ريشه دار روستايي آن رشد كرده است.
همچنين اداره كل ميراث فرهنگي استان اصفهان همه گونه همكاري و مساعدت را براي تهيه گزارشهاي مربوط به معرفي آثار و بناهاي تاريخي شهر و استان اصفهان با ما داشته است كه جاي قدرداني دارد. «ابيانه» «ماسوله» «كندوان» و «ميمند» چهار روستاي تارخي و استثنايي ايرانند كه به دليل معماري جالب توجه چشم اندازهاي زيبا و قدمت تاريخي از مجموعه هاي قابل مطالعه و بررسي هستند. براي رسيدن به روستاي ابيانه بايد در فاصله 50 كيلومتري جاده كاشان نطنز در نزديكي پل هنجن جاده اي فرعي را به سمت غرب پيمود كه پس از فاصله كمي اين راه به دره سرسبز باصفايي مي رسد كه رودخانه «برزرود» از آن مي گذرد.
در امتداد اين دره پس از گذشتن از روستاهاي «پارند» «كمجان» «برز» و «طره» به ده ابيانه وارد مي شويم به عبارت ديگر اين ده در زواويه شمال غرب كوه كركس نطنز و در منتهي اليه رودخانه «برزرود» واقع شده است.
خانه هاي ده بر روي دامنه شمالي دره و با شيب نسبتاً تند بر بستري از سنگ‌هاي رسوبي سبزرنگ بنا شده اند. خانه ها از خاك سرخ منحصر به آن محل ساخته شده و با اسلوب ساختماني ويژه محلي و در يك سطح محدود به صورت پلكاني و مسلط بر يكديگر قرار گرفته اند بر بالاي خانه ها كوه سنگي زيبايي ديواره شمالي ده را تشكيل مي دهد كه براي هر تازه واردي جالب توجه است.
آب و هواي ده ايلاتي و زمستان آ“ نسبتا طولاني و هوا در سر تا سر سال لطافت خاصي دارد. سرسبزي و طراوت درختان اطراف ده به ويژه در سالهاي فراواني آب يا به قول مردم محل (آبسال) در تمام بهار و تابستان به اين روستاي تارخي جلوه و صفاي ويژه اي مي دهد . در بدو ورود به ابيانه بافت خانه ها با رنگ اخرائي ريزه كاري هائي كه در ساخت در و پنجره هاي چوبي خانه ها به كار رفته برخورد با مردمي با قيافه بشاش و لباس محلي زنان نظر هر بيننده اي را جلب مي كند.
از سال 1352 شمسي به بعد توجه مهندس و كارشناساني كه به اين ده رفت و آمد داشتند به بافت قديمي روستا جلب مي شد. اداره كل باستان شناسي آن زمان در سطح كشور دو ده را بنابر ويژگيهاي آنها جزو برنامه حفاظتي و مرمتي قرار داد كه يكي ابيانه و ديگري ماسوله در منطقه شمال بود و ده ابيانه با شماره 30/5/1089.54 به ثبت رسيد.
بناهاي مذهبي و عمومي ابيانه
مسجد جامع در وسط ده واقع شده است كه با طاق بندي ضربي و مخصوصاً درهاي ورودي منبت كاري با گل و بوته و خطوط برجسته و گل درشت توجه هر تازه واردي را چلب مي كند.
مسجد «پرزله» در محله معروف «پرزله» واقع شده است و مشتمل بر يك شبستان در طبقه همكف با كوچه است كه با در دو لنگه اي به راهرو كوچكي متصل مي شود.
مسجد «حاجتگاه» در قسمت غربي ده و در كنار قبرستان سابق واقع شده است . جبهه شرقي آن با روكاري آجري و دريچه ها و پنجره هاي مشبك هلالي نماي جالبي دارد.
مسجد « يسمان» در ميان محله « يسمان» واقع شده واثر يا نوشته اي تاريخي ندارد اما آنچه مسلم است از بناهاي قبل از دوره صفويه است.
« امامزاده ابيانه» يا «زيارت» مدفن دو تن از فرزندان امام موسي كاظم (ع) است.
اين بنا در محله پايين ده واقع است و داراي گنبد كاشيكاري فيرزوه اي است كه در ميان خانه هاي سرخرنگ ده جلوه اي ويژه دارد.
زيارتگاه « هينزا» نيز در زاويه جنوب شرقي ده و در دره كم عرض و طويلي شامل قريب يك هكتار باغهاي ميوه قرار دارد.
از جمله ديگر آثار تاريخي ابيانه مي توان به آتشكده ، قلعه‌ها ، حمام ها ، آسياب ها ، مزرعه گهه بالا و غيره اشاره كرد.
وضع معيشتي
اما در مورد وضع معيشتي مردم ابيانه بايد گفت چون ده در دره اي با رودخانه كم عرض واقع شده و زمين كافي براي كشاورزي و باغداري فراهم نبوده لذا درآمد كشاورزي نياز زندگي را تامين نمي كرده است و دامداري و دامپروري رواج يافته است.
تمام دره و ماهورها و كوههاي اين محدوده پوشيده از روئيدنيهاي كم نظير است كه دسته اي از آنها در بهار و پاييز خوراك دام را تامين مي كنند و دسته ديگر قابل جمع آوري و خشك كردن براي مصرف خوراك زمستاني دام هستند همچنين بوته گون كتيرا را كه در مراتع ابيانه به وفور مي رويد بايد بوته زرخيز ناميد چرا كه از اين بوته صمغ كتيرا گرفته مي شود كه گذشته از مصارف صنعتي داخلي يكي از اقلام صادراتي كشور نيز به شمار مي آيد.
اين منطقه داراي معادن زغال سنگ و سرب نيز بوده است كه اينك تعطيل هستند.
بافت اجتماعي
از نظر مرقعيت منطقه اي ابيانه در ميان دو شاهراه اصلي شمال به جنوب كشور يعني كاشان . قمصر . مروچه خورت اصفهان و كاشان نطنز . يزد كرمان به فاصله 25 كيلومتر از هر دو شاهراه در دره اي كم عرض قرار گرفته و محل امن و دور از تعرض و نا امني هاي ادوار بوده است و اهالي آن چون به علت نداشتن زمين كافي براي كشاورزي ناچار بوده اند خوارو بار مورد نياز خود را از خارج تامين كنند لذا يك حس ذخيره اندوزي و صرفه جويي در آنان بوجود آمده كه اين شيوه زندگي پايه اصلي و اساسي اقتصاد و دوام و بقاء مردم ده را تشكيل داده است از طرفي فكر تهيه زمين كشاورزي و تامين خواربار مورد نياز موجب آن شده تا اهالي از سمت شرق و غرب ده تا شعاع 50 كيلومتري درصدد خريد ملك و زمين و باغ باشند و اين شيوه ذخيره اندوزي و صرفه جويي در ميان مردم منطقه زبانزد بوده ولي به آن جنبه خست نمي توان داد.
غذاهاي محلي وپوشاك
« گيپا» كه در موقع سر برسيدن گوسفندان قليه‌اي تهيه مي شود يكي از غذاهاي ويژه مردم ابيانه است كه جنبه تشريفاتي نيز دارد. غذاهاي « جوين» كه شامل جو شيرين و ترش مي شود « كارواني» كه با كشك ساييده و نعناع داغ و پياز تهيه مي شود « آردينه» كه باسبزيهاي محلي و دوغ و كشك « قرمه » يا « قليه» كه از گوشت گوسفند تهيه مي شده روغن و نان محلي از جمله ديگر غذاهاي مردم ابيانه است.
اما پوشاك مردان ابيانه عبارت بوده از كلاه نمدي ، قبا، زيرپوش قبا ، شال كمر، تنبان گشاد از كرباس يا متقال، گيوه محلي و پوشش زمستاني كمرچين يا سرداري ، كفش چرمي، شنل ترمه اي ، كلاه كله قندي دست دوز و عرقچين كه در حال حاضر در لباس محلي مردان تنها تنبان گشاد باقي مانده است.
پوشاك زنان نيز شامل چارقدي از پارچه گلدار مربع شكل به ابعاد 5/1 متر است كه سروگردن و سينه ها را بخوبي مي پوشاند ، پيراهن گشاد با يقه و چاك‌هاي آرايش ده از پارچه گلدار، و تنبان يا شليته است كه جامه‌اي پرچين بوده و ازكمر تا پايين زانو را مي پوشاند و درهواي زمستاني به اين لباس روپوشي به نام « آرخالق» زنانه يا نيم تنه مخملي اضافه مي شود.
زبان مردم
به زباني كه مردم ابيانه با آن گفتگو مي كنند اصطلاحاً « فرس قديم» مي‌گويند و شاخه‌اي از زبان رايج مردم منطقه نطنز، سيمه و جوشقان قالي است و به زبان بعضي از نقاط مركزي ايران و حدود سمنان و سبزوار نزديك است.
از ويژگيهاي اين زبان اين كه از نظر ساختار در گردش خود خيلي روان است . واژه ها را صريح ادا مي كند و دنباله واژه ها را كش و قوس آنچناني نمي‌دهد تا لهجه بوجود آيد.
اعتقادات وباورها
در ده ابيانه همانند ساير نقاط ماه محرم با آيين هاي ويژه اي توام است در اين ماه مساجد محل هاي سه گانه « پايين ده » « يسمان » و « پل» بوسيله جوانان پرشور آراسته و آماده مي شود روضه خواني 10 تا 12 روزه ماه محرم از نخستين شب ماه شروع شده و مردم در جلسات روضه خواني شركت مي كنند.
از جمله آيين هاي ويژه ماه محرم در ابيانه مراسم « نخل برداري» است در ابيانه دو نخل هست يكي مربوط به محله پايين و در حسينيه محل جاي دارد و ديگري مربوط به محله « پل» و « يسمان » است . در صبح روز تاسوعا باباي هر دو نخل كه مسئوليت نگاهداري لوازم و پارچه هاي نخل را به عهده دارند به آراستن آن مشغول مي شوند و از بعد از ظهر تاسوعا نخل آماده است تا در مسير مقررش در محله ها به گردش درآيد. نخل بر دو پايه چوبي در جهت طول و پنج يا شش پايه در جهت عرضي استوار شده و سر هر پايه اي از چهار طرف به اندازه نيم متر به طرف بيرون بدنه است تا بتوانند با اين پايه ها نخل را بر دوش بگيرند و حركت دهند. هر يك از پايه ها نخل را بر دوش بگيرند و حركت دهند. هر يك از پايه ها چند نفر صاحب با مالك دارد كه به صورت ارثيه خانوادگي اين مالكيت پايه نخل بوجود آمده و در دو روز تاسوعا و عاشورا بايد به نوبت و هر دو نفر با كمك يكديگر وظيفه بر دوش گرفتن نخل را بر عهده بگيرند. گردش دادن نخل در محله ها و توقف در اين نقاط كه حدود بيست نقطه است از صبح كه آغاز مي شود تا نزديكي هاي غروب آفتاب ادامه دارد و پس از پايان مراسم نخل به حسينيه مي آورند و باباي نخل به باز كردن و پياده كردن پوشش پارچه ها و بسته بندي كردن آنها مي پردازد. در سالهاي اخير از خانواده ها و مردمي كه از تهران براي شركت در آيين عزاداري محرم و برگزاري سنتهاي مذهبي به ابيانه مي آيند به صورت گروه چند نفري باني يك وعده غذاي نذري به مردم مي شوند.
عيد نوروز
از يك هفته پيش از عيد خانه ها گردگيري مي شود اتاقهاي ميهمانخانه مفروش شده ، سماور ، قوري و استكان و نعلبكي ويژه ميهمانان از پستوها بيرون آورده مي شود پس از سال تحويل مردم به ديد و بازديد مي روند ودر خانه ها سفره مفصلي گسترده مي شود كه در آن انواع غذاهاي محلي و آجيل به طرز جالبي چيده شده است.
ميدانهاي بازي نيز در ابيانه تاروز سيزدهم عيد پر از شور و غوغا و سر و صداي جوانان و بچه هاي بازيكن بوده است.
گرچه درحال حاضر از آن فضاي پر شور مردمي كمتر اثري مي توان يافت ولي علاقه به آداب و سنن محلي موجب مي شود كه برخي از خانواده ها و جوانان شهرنشين سعي كنند تعطيلي عيد را در ده و در ميان بستگان خود بگذرانند.
گفتني است؛ از زماني كه ابيانه در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است پاي گردشگران به اين ده باز شده و رفته رفته در زمره مناطق توريستي ايران در آمده است. همچنين سبك معماري و اسلوب خانه سازي بافت ساختمانهاي ابيانه توجه اهل فن و مسئولان دانشكده هاي معماري را جلب كرده است و بسياري از دانشجويان براي بررسي و تهيه پايان نامه خود ابيانه را انتخاب مي كنند.
گزارش از : ليلا مير شيري
نظرات (0)