تفاوت سينماي دفاع مقدس با سينماي جنگ

تفاوت سينماي دفاع مقدس با سينماي جنگ ـ محمد محسني تنکابني

 

اگر جنگ ما نيز از زمره جنگ‏هايى بود كه در اين قرون اخير در كره زمين رخ داده است، بنده خود از نخستين كسانى بودم كه از نظر گاهى مخالف با جنگ فيلم مى‏ساختم.

 

شهيد سيد مرتضى آوينى

 

سينماي دفاع مقدس را نبايد با سينماي جنگ يكسان دانست، سينماي جنگ ملزومات و ساختارها و غالب هاي خاص خودش را دارد كه سينماي شكل گرفته با عنوان سينماي دفاع مقدس هيچ يك از آنان را نمي پذيرد.

 

سينماي دفاع مقدس را ميتوان مطمئنا منحصر به جنگ تحميلي ايران و عراق دانست چرا که سينماي شكل گرفته پيرامون مساله دفاع مقدس برگرفته از همين واقيت جنگ تحميلي است.

 

 نماد سينماي ملي و فيلمسازي ايراني و وجود نماد و نشانه هاي هويتي ملي – مذهبي در ژانر دفاع مقدس بسيار واضح تر و نمايان تر از ديگر ژانر هاي كار شده در سينماي ايران است و همچنين نقطه آغاز شکل گيري و شروع خلاقيت نسل جديد و جوان فيلمساز بعد از انقلاب اسلامي و نقطه اشتراک نظام جمهوري اسلامي و فيلمسازان قبل از انقلاب براي پرداختن به موضوع دفاع مقدس بعنوان فيلم سينمايي در همين ژانر و آثار سينمايي دفاع مقدس ديده مي شود.

 

 مسئله جنگ و دفاع مقدس به دليل تحميلي بودن آن و مطرح شدن مسئله دفاع و حفظ ناموس و مملكت باعث شده بود تا تمامي فيلمسازان و هنرمندان به هر شكلي با اين مسئله درگير شوند چرا كه ديگر جنگ با تمام وجوه زندگي مردم جامعه پيوند خورده بود. از زن و بچه گرفته تا پير و جوان همگي خواسته و نا خواسته درگير مسئله جنگ بودند كه ديگر با زندگي روزمره آنان پيوند خورده بود و فيلمسازان و هنرمندان اگر دغده آرمانهاي دفاع مقدس را هم نداشتند به دليل مواجه بودن با اين مسئله به اين موضوع پرداختند.

 

 آغاز و شکل گيري مباحث هنر ديني و سينماي بومي با چشم انداز جهاني نيز در اين ژانر كليد خورد و دفاع مقدس مسئله اي براي طرح و آغاز اين جريان شده بود و در واقع مسئله دفاع مقدس به دليل ايراني بودن و كاملا بومي بودن آن اذهان را به سمت هنر بومي و هنر ديني سوق داد.

 

 سردمدار اين جريان و رهبري فکري و عملي آن نيز با انديشه ها و آثار هنرمند شهيد سيد مرتضي آويني در سينماي ايران شکل گرفت و در واقع با شروع به کار مجموعه ارزشمند روايت فتح، سينماي دفاع مقدس ايران هويت مستقل خود شناخت.

 

 اما در مورد سينماي جنگ بايد گفت که اساس شکل گيري ژانر جنگ بر دو پايه است:

 

 اول ، نگاه به ژانر جنگ از روي اكشن و قدرت تعليم ديدگي و بازوان سترگ سربازان و تكاوران و نمايش صحنه هاي حماسي

 

 دوم ، مذموم بودن كشتن نفوس انسان ها

 

 بطور مشخص در جنگ جهاني اول فيلمهايي از دسته اول را شاهد بوديم و در جنگ جهاني دوم فيلمهايي که در مورد متفقين ساخته شدند بيشتر از نوع اول و فيلمهايي هم که در مورد متحد ين و نازيها توليد شدند بر پايه دوم استوار بودند.

 

 ژانر جنگ، همواره يکي از ژانرهاي جذاب و مهم سينما به شمار مي رود . با شروع جنگ جهاني اين ژانر فعاليت خود را با جديت بيشتري ادامه داد و تا کنون  آثار زيادي در اين زمينه ساخته شده است.

 

 آثاري مثل ((در جبهه غرب خبري نيست)) ساخته لوئيس مايلستون فيلمساز تواناي آمريکايي که با اين فيلم در سال ۱۹۳۰موفق به کسب جايزه اسکار نيز شد . يا فيلم ((راه هاي افتخار )) ساخته استنلي کوبريک کارگردان صاحب سبک سينما . کوبريک در اين فيلم عده ايي سرباز را نشان ميدهد که دولت فرانسه شکست در عملياتي را به گردن آنها انداخته است  و همچنين فيلم ((جوخه )) اثر اليور استون که از تحسين برانگيز ترين آثار سينماي جنگ مي باشد . فيلم هاي ديگري نيز نظير(( نجات سرباز رايان)) ،(( غلاف تمام فلزي)) ، ((صليب آهني)) و ... ساخته شده اند که همگي در بردارنده وقايع و اتفاقات تلخي از جنگ مي باشد.

 

 در فيلم جنگي، سربازان جنگ يك كشور، قهرمان جلوه مي نمايند و در فيلم ديگر، سربازان يا چريك هاي كشور مقابل افرادي مظلوم و قهرمان به تصوير كشيده ميشوند و در هر صورت، همه گونه هاي جنگي سينما به حالات، حركات، كنش ها و واكنش هاي جبهه متجاوزين يا جبهه مورد تجاوز قرار گرفته، مي پردازند.

 

 اما سينماي مربوط به جنگ تحميلي ايران را هم ميتوان از جنبه فيلمهايي که در آن ساخته شده است که مطابق با يک زمانبندي تاريخي نيز هست به دو دسته کلي تقسيم بندي کرد که دسته اول بيشتر در همان ژانر سينماي جنگ قرار ميگرفتند و دسته دوم بيشتر در ژانر جديد سينماي دفاع مقدس.

 

 سينماي جنگ ايران با شروع جنگ تحميلي فعاليت خود را آغاز کرد و توانست به سرعت در بين مردم به محبوبيت برسد . اکثر فيلم هايي که در اوايل جنگ تحميلي ساخته مي شد با هدف تقويت روحيه عمومي مردم شکل ميگرفت به گونه ايي که موضوع اکثر آنها شبيه به هم بود به صورتي که گروهي ارتشي به خاک دشمن نفوذ کرده و پس از نابود کردن تجهيزات آنها با کمترين تلفات به کشور باز مي گشتند . البته اين عمل در آن برحه زماني بسيار قابل تحسين بود چون همانگونه که در بالا ذکر شده ساخت اينگونه فيلم ها براي بالا بردن روحيه مردم بسيار لازم بوده است .  فيلم هايي مثل(( پايگاه جهنمي)) ،(( عقاب ها)) ،((برزخي ها)) ، ((گذرگاه)) و .... از اين نوع فيلم ها بودند.

 

 بعد از سپري شدن سال هاي پر التهاب اوليه جنگ تحميلي ديدگاه فيلم سازان نسبت به مقوله جنگ عوض شد و فيلم سازان جواني روي کار آمدند . حاصل اين دوران را مي توان در فيلم هايي مثل(( ديار عاشقان)) ، ((پرواز در شب)) ،(( ديده بان)) ،(( مهاجر)) و ... مشاهده کرد که بعضاً با استقبال مردم نيز مواجه مي شدند . اين آثار واقعيات جنگ ، رشادت ها و ايثارهاي رزمندگان ايراني را به خوبي نشان مي دهد و به جنبه معنوي دفاع مقدس نيز مي پردازد.

 

 اما از همان آغاز جنگ نيز شهيد آويني با فيلمسازي مستند در جنگ تحميلي سينماي حنگ ايران را متحول کرد و ژانر و موضوع جديد سينماي دفاع مقدس را با نگاهي متفاوت به مقوله جنگ تحميلي و حضور رزمندگان اسلام در آن پايه گذاري کرد که بعدها بيشتر توسط شاگردان خودش توسعه يافت.

 

 نقطه آغاز سينماي داستاني دفاع مقدس نيز فيلم ديده بان حاتمي کيا بود. حاتمي کيا که خود شاگرد مکتب فيلمسازي آويني بود، اولين فيلم سازي است که در سينماي دفاع مقدس شخصيت پردازي واقع گرايانه را در ميان نيروهاي خودي جدي گرفت.

 

 با پايان جنگ تحميلي فيلم سازان جنگ امکاني براي پرداختتن به برخي از واقعيت ها و شخصيت هاي خاص جنگ ها، شکست ها و پيروزي ها را به دست آوردند و سينماي جنگ يک دگرگوني مضموني و محتوايي را تجربه کرد و بيشتر به سينماي دفاع مقدس نزديک شد.

 

 اما در خصوص تفاوت هاي فيلم جنگي و فيلم دفاع مقدس بد نيست به برخي از مهمترين نشانه هاي اين دو نوع ژانر اشاره کنيم.

 

 رزمندگان دفاع مقدس از جنبه روحي و شخصيتي مقدسين مردم بودند. اينها شهادت را نه به دليل اينكه اگر خود نميرند دشمن آنها را مي‏كشد و نه به دليل آن كه خانه و مزرعه شان توسط دشمن ويران شده است و نه به دليل اجتناب ‏ناپذير بودن جنگ در دفاع از خانه شان انتخاب کرده بودند بلکه آن را يک امر معنوي و ماورايي مي پنداشتند.

 

 سينماي دفاع مقدس علاوه بر وجود مقدساتي از قبيل اسلام، ميهن، ولايت، جهاد، شهادت و... بدليل وجود سربازان و جنگاورانش مقدس است.

 

 تفاوت نوع نگاه مردم پشت جبهه که تاثير بسيار زيادي هم بر فيلم دارد در دفاع مقدس و ديگر جنگ ها نيز قابل تامل است.

 

 مردم ايران بدليل نگاه ماورايي و معنوي به جنگ بعنوان جهاد و شهادت به جبهه ها اعزام ميشدند و از همين روي مردم خراسان و مازندران و... که بسيار هم از منطقه جنگي دور بودند بيشتر از خود مردم خوزستان و کردستان و... عازم جبهه ها مي شدند.

 

 رزمندگان حاضر در جبهه ها که عملا کارکتر هاي اصلي فيلمهاي جنگي و دفاع مقدس نيز ميباشند بدليل ديد قدسي و معنوي که در آنها وجود داشته عملا مضمون فيلم را هم به موضوعات معنوي و ديني سوق ميدهند که در نتيجه اکثر فيلمهاي دفاع مقدس به نوعي با سينماي ديني و معنا گرا نزديکي پيدا ميکند و گره ميخورد در صورتي که در فيلمهاي جنگي چنين مساله اي الزامي ندارد.

 

 فيلم دفاع مقدس اگر بخواهد بعد از جنگ و يا در زمان جنگ هم به مسائل اجتماعي و پس زمينه هاي جنگي و اثرات آن هم بپردازد به ناچار با مردمي طرف است که خود يا در همين جنگ با همين نوع نگاه حضور داشته اند و يا با همين ديد عزيزانشان را به جبهه ها فرستاده اند و يا با آن همراه بودند و لذا دوباره همين سبقه معنوي و قدسي در آن نمايان ميشود در صورتي که در فيلم جنگي نزديکترين موضوع به اين جريان را ميتوان سينماي دفاع ناميد که تنها نشان دهنده مظلوميت و ناچار شدن مردم در برابر هجوم را نام برد که بارزترين نمونه هاي آن در مورد جنگ جهاني دوم و هجوم وحشيانه نازيها قابل مشاهده است.

 

 سينماي جنگ، هم كشتن دارد هم كشته شدن، عين جنگ، امّا هم كشتن رزمندگان ما با ديگران فرق داشت و هم كشته شدن آنها، اين جا كسي براي لذّت انتقام و خالي كردن گرفتگي‏هاي روحي شليك نمي‏كرد و هنگام رفتن از اين دنيا با حسرت از آن جدا نمي‏شد.

 

 هرچند وجه حماسي جنگ بسيار مهم است اما يك بسيجي داوطلب كه چون شير مي‏جنگد و به مرگ لبخند مي‏زند، با يك سرباز ويتنامي كه دلي پر از كينه از سرباز آمريكايي دارد و شجاعانه مي‏جنگد و همچنين شجاعت يك تكاور آمريكايي كه مست قدرت بازو و اسلحه و احتمالاً شراب انگور است و هر سه شجاعانه مي‏جنگند قابل مقايسه نيستند و در اين بين تفاوتي وجود دارد كه همان تفاوت سينماي روايتگر دفاع مقدس‏مان است، با ديگر روايت‏ها از جنگ و دفاع، هر سه شجاعند، هر سه مي‏دانند هر لحظه ممكن است مرگ آنها را در آغوش گيرد، هر سه خوب مي جنگند؛ اما روحيات و انگيزه هاي جنگيدن آنها با هم تفاوت دارد.

 

 شهيد آويني ميگويد: همه جنگ ها بد است مگر جهاد فى سبيل اللّه و لذا چون دفاع مقدس ما مسلخ و مقتل عُشّاق و عرصه حضور دليران حق پرستى چون همت و خرازى و ديگران كه از مقام خليفة الهى بشر دفاع مى كردند، بوده است سينماي دفاع مقدس ما با سينماي جنگ تفاوتهاي آشکار و بارزي دارد و اگر اينچنين نبود وظيفه سينماگران نيز آن بود كه به جاي مهاجر و ديده بان و سفر به چزابه ، غلاف تمام فلزى بسازند و نظام نيهيليستى ارتش هاى دنيا را به استهزا بگيرند. 

 

تفاوت فيلمسازان دفاع مقدس و نوع نگاه آنها به فيلم دفاع مقدس با فيلمسازان جنگي و نگاه آنها به مقوله سينماي جنگ. نوع نگاه فيلمساز دفاع مقدس به اين موضوع نگاهي است که با نوع نگاه رزمندگان و ماهيت دفاع مقدس گره خورده است و از همان زاويه به مساله مي نگرد که رزمندگان اسلام با جنگ نگاه ميکنند و در واقع او تنها زيبايي ها و شکوه و عظمت جنگ را ميبيند در صورتي که فيلمساز جنگي به تبع غلبه نگاه مادي بر هنر مدرن تنها زشتي ها وسياهي هاي جنگ را ميبيند و بازتاب آن است، در صورتي که همين مساله اي را که او ميبيند در نگاه هنرمند دفاع مقدس و مخاطبان ايراني آن چيزي جز خير و زيبايي نيست چرا که آن مرگ ميبيند و اين شهادت و...

 

 از اينرو در بحث دفاع مقدس كه يكي از حساس ترين و مقدس ترين مساله جامعه ما است كه سينما نيز وارد آن شده است به ناچار لزوم دور شدن حديث نفس از آن ديده مي شود و در واقع سينماي دفاع مقدس زماني كه بخواهد روايت گري چيزي غير از انچه كه در دفاع مقدس رخ داده است باشد ديگر سينماي دفاع مقدس نخواهد بود و وارد ژانر سينماي جنگ شده است.

 

همچنين يک نکته قابل توجه در مورد مساله سينماي جنگ و دفاع مقدس اين است که از آنجايي که هرچند سينماي دفاع مقدس در حال حاضر تنها مربوط به جنگ تحميلي ايران و عراق و فيلمهايي است که در مورد آن ساخته شده اند ولي از آنجايي که تفاوت اصلي اين سينما با سينماي جنگ در نوع نگاه فيلمسازان آن است، سينماي جنگ را ميتوان حتي در مورد فيلمهايي که در مورد جنگ تحميلي و دفاع مقدس ساخته شده اند را نيز فيلمهاي جنگ خواند و نه دفاع مقدس بعنوان مثال همين نوع نگاه مادي و يا ماورايي فيلمساز است که درفيلم عروسي خوبان (محسن مخملباف) تنها با موجي ها و معلولان و سياهي هان جنگ روبرو ميشويم و در فيلم هاي روايت فتح (سيد مرتضي آويني) با هجوم انسانها در خيابانهاي شهر براي اعزام به جبهه.

 

 

 

 

نظرات (0)

هیچ نظری در اینجا وجود ندارد

نظر خود را اضافه کنید.

ارسال نظر بعنوان یک مهمان
پیوست ها (0 / 3)
مکان خود را به اشتراک بگذارید

مطالب مشابه

insert_link

local_library آموزش یوگا - درمان با طب فشاری

insert_link

local_library کیک فنجانی با پنیر

insert_link

local_library شیرینی بیسکویت با توفی

insert_link

local_library کیک با رویه شکلاتی (دورنگ)