استان لرستان
درباره لرستان
استان لرستان، یکی از استانهای غربی ایران است. این استان ۲۸٫۰۶۴ کیلومتر مربع مساحت دارد و جمعیت آن در سال ۱۳۸۶ بالغ بر ۱٫۸۲۸٫۳۳۴ نفر گزارش شدهاست.[۱] خرمآباد مرکز استان و بروجرد دیگر شهر بزرگ آن است. لرستان سرزمینی کوهستانی است و غیر از چند دشت محدود، سراسر آن را کوههای زاگرس پوشاندهاست.بر اساس یافته های باستانشناسی این منطقه یکی ازنخستین سکونتگاههای قدیمی بشر است و مفرغ لرستان از شهرت باستان شناسی زیادی برخوردار است.
لرستان همچنین نامی است که بطور ضمنی دربرگیرنده تمام مناطق لر نشین غرب و جنوب غربی ایران میشود. منطقه لرستان در گذشته با نامهای گوناگونی چون لر کوچک، پیشکوه و لرستان فیلی نیز شناخته میشدهاست.
تاریخچه لرستان
آثار به جای مانده درسکونتگاه ها ,تپه ها,گورستان ها , غارها و درههای لرستان، سکونت بشر را دست کم از هزاره چهارم پیش از میلاد در این ناحیه نشان میدهد. کاسیها ساکنان بومی لرستان پیش از رسیدن مادها و آمیختن با آنها بودند که خود از نواحی شمالی تر به منطقه لرستان و همدان کنونی کوچیدند و سرزمین کوسیها را تشکیل دادند.
امامزاده جعفر در بروجرد
آثار باستانی و پیش از تاریخ، پیشینه زندگی قبایل را در بخش غربی استان، بیش از شرق آن نشان میدهد. اما پیشینه شهرنشینی در شرق استان بیش از ناحیه غربی آن است. در دورههای هخامنشی تا ساسانیان ، لرستان بخشی از سرزمین بزرگ پارس بود. پس از اسلام و از زمان خلفای عباسی ، بخشهای مرکزی و غربی لرستان بصورت حکومتی خود مختار تا چندین قرن اداره میشد که حاکمان این دوره با نام اتابکان لرستان شناخته میشدند. امویان بروجرد را مورد توجه قرار دادند و در زمان حاکمیت ابی دلف بر غرب ایران (۱۵۰-۲۲۶)، مسجد جامع این شهر را بنا نهادند. در دوره سلجوقیان نیز بیشتر شرق لرستان مشتمل بر بروجرد و جاپلق مورد توجه بود و دیگر نواحی لرستان به صورت خودمختار باقی ماند. در سده پنجم قمری نبردهایی بین دیلمیان و سلجوقیان در منطقه بروجرد به وقوع پیوسته و علا الدوله دیلمی سپاهیان خود را در این ناحیه سازماندهی کردهاست.[۳]
سپاهیان مغول و نیز تیمور بارها لرستان را مورد تاخت و تاز قرار دادند و شهرهای آن را غارت و ویران نمودند. بنا بر آنچه در که در وبگاه "فرهنگ نیاکان ما" آمده، کتاب "حبیبالسیر" در شرح اقدامات تیمور در ۷۸۸ قمری مینویسد: «با لشکر به جانب لر کوچک در حرکت آمد، وروجرد را از جهات و اموال مجرد کردند و خرمآباد را غمکده گردانیدند» [۴].
از دوره صفویان، بروجرد، لرستان و جاپلق، عمدتاً به صورت ایالتهای مستقل در نظر گرفته میشدند. زندیان از طوایف لر بودند که نبردهایی در منطقه از آنان به ثبت رسیدهاست. در دوره قاجار ، ولایت لرستان و ولایت بروجرد، گاه بصورت مستقل و گاه یکسان در نظر گرفته میشدند و در اواخر قاجار، لرستان و خوزستان یک ایالت محسوب میشدند[۵]. از این دوره برخی ایلات لرستان از تابعیت حکومت مرکزی سر باز زدند و حکومتهای خودمختار پراکندهای . آیت الله بروجردی پس از بازگشت از نجف، در زادگاهش بروجرد مستقر شد و طرفداران زیادی در بین اهالی لرستان پیدا کرد. در زمان انقلاب اسلامی ، راهپیماییهای مختلفی در شهرهای استان به ویژه خرم آباد برگزار شد. در جنگ ایران و عراق ، لرستان به سبب نزدیکی به مرزهای غربی و جنوبی، اهمیت استراتژیک پیدا کرد و بارها مورد بمباران قرار گرفت.
شهرها و شهرستانهای لرستان
استان لرستان ۹ شهرستان، ۲۵ بخش و ۸۱ دهستان دارد. شهرستانهای این استان عبارتاند از: ازنا، الیگودرز، بروجرد، پلدختر، خرمآباد، دورود، دلفان، سلسله و کوهدشت. لرستان در ابتدای تقسیمات کشوری نو بخشی از فرمانداری کل خوزستان و لرستان بود که خیلی زود از خوزستان جدا و با عنوان فرمانداری کل لرستان مستقل شد. در ابتدای تشکیل، دارای دو شهرستان خرم آباد در غرب و بروجرد در شرق بود. در فاصله کوتاهی، الیگودرز از شهرستان بروجرد جدا و سومین شهرستان استان شد. روند تشکیل شهرستانهای جدید تا اواخر دهه ۱۳۶۰ متوقف شده بود اما در پایان جنگ ایران و عراق، دورود نیز از بروجرد جدا و چهارمین شهرستان استان لرستان شد. در سالهای بعد، کوهدشت، نورآباد، الشتر و پلدختر از شهرستان خرم آباد و نیز ازنا از شهرستان الیگودرز جدا و تبدیل به شهرستانهای مستقل شدند.
استان لرستان هم اکنون دارای ۲۳ نقطه شهری است. شهرهای بزرگ لرستان به ترتیب جمعیت عبارتاند از: خرمآباد، بروجرد؛ دورود، الیگودرز.
جغرافیا
بلندیها
لرستان سرزمینی کوهستانی است و به غیر از دشتهای سیلاخور، کوهدشت و خاوه( الشتر) دلفان و چندین دشت کوچک دیگر، بیشتر مناطق استان را کوههای فشرده و درههای تنگ از سلسله کوههای زاگرس فرا گرفتهاند. بلندترین قلههای لرستان به صورت نواری در گوشه شمال غربی تا شرق استان قرار کشیده شدهاند و به ترتیب موقعیت شامل کوههای چهل نابالغان، گرین، میش پرور، کوه رباط ،اشترانکوه ،سر سبز، قالیکوه و تمندر میشوند.
آثار باستانی و تاریخی
لرستان جایگاه آثار باستانی و تاریخی فراوانی است که میتوان آنها را به سه دوره پیش از تاریخ، دوره ایران باستان و دوره اسلامی تقسیم کرد. یافتههای پیش از تاریخ لرستان، بیشتر شامل نقاشي ها،کندهکاریهای غارها ،سفالينه هاو اشیای مفرغی هستند. به دلیل کوهستانی بودن منطقه، نخستين ساكنان در مناطق مرکزی و غربی لرستان سکونت یافتند. در این استان، بیش از ۲۵۰ غار و پناهگاه صخرهای وجود دارد که نیمی از آنان در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیدهاند. از جلمه غارهای مهم میتوان به غارهای منقوش پيش از تاريخ یافته و کَلماکره اشاره کرد
از دورههای هخامنشیان و ساسانیان، پلها و دژهای ویران زیادی به جای ماندهاست. پل دختر و پل کشکان و نیز قلعه فلک الافلاک از این دستهاند. گورستانهاو تپههای تاریخی فراوانی در بیشتر مناطق این استان بویژه در دشت سیلاخور وجود دارند که هنوز مورد کاوش باستان شناسی قرار نگرفتهاند.
مسجدها و امامزادهها نیز از مهمترین آثار به جای مانده از دورههای پس از اسلام در این منطقه هستند که مسجد جامع و امامزاده جعفر از قدیمیترین و مهمترین این آثار به حساب میآیند.
برخی آثار باستانی و تاریخی لرستان به ترتیب شهرستان عبارتاند از:
|
|
|
|
گردشگاهها و دیدنیهای طبیعی
|
|
|
قلعه منیژه /معبد سرخ دم لکی و لری |
زبان و گویش در لرستان
- زبان لری (خرم آبادی، بختیاری، بروجردی لکی)
مردمشناسی
ساکنان استان لرستان را طایفهها و تیرههایی از قوم ایرانی لر تشکیل میدهند.گویش ایشان لری است. لرها بیشتر در شهرها و روستاهای مرکزی، باختری و جنوبی استان لرستان کنونی ساکنند. اما محدوده سرزمینهای لرنشین محدود به استان لرستان نیست و در مناطق جنوبیتر مانند استانهای چهارمحال و بختیاری، خوزستان وایلام نیز طایفههای گوناگون لر پراکندهاند. استان لرستان به سبب داشتن کوهستانهای پهناور و مراتع بسیار، از دیرباز زیستگاه مردمانی بوده که دامپروری پیشه اصلی آنان بودهاست. به همین سبب ساختار طایفهای در این استان از اهمیت زیادی برخوردار بودهاست. ایلات و طوایف لرستان گستردگی زیادی دارند اما در مجموع به دو گروه کوچرو و ساکن تقسیم میشوند. طایفههایی از لر بختیاری در خاور لرستان در مناطق الیگودرز و دورود ساکن هستند و یا هر ساله به این منطقه کوچ میکنند.
مراتع فراوان و بارندگی مناسب، امکان پرورش دام و کشاورزی دیم را در این منطقه فراهم نمودهاست. از همین روی، پیشه سنتی مردم لرستان دامپروری و کشاورزی بودهاست. ساکنان مناطق شهری، پیشهور، بازرگان و یا صنعتگر بودهاند. امروزه درصد قابل توجهی از ساکنان شهرها را کارمندان ادارات دولتی، آموزشی و نظامی تشکیل میدهند.
مشاهیر
آیت الله حسین بروجردی، آیت الله احمد کروبی، آیت الله روح الله کمالوند و آیت الله سیدحسن طاهری خرم آبادی از روحانیون بنام لرستان در دهههای اخیر به شمار میآیند.
از نویسندگان، هنرمندان لرستان هم میتوان به عبدالحسین زرین کوب ، سید جعفر شهیدی،، ، امان اللهی بهاروند علی دریکوند نویسنده داستانهایی به زبان انگلیسی چون گانگادین و نورافکن و ،علی اکبر شکارچی( موسیقی دان )محمد مرادی معروف به شاه میرزا ملقب به مروارید اقیانوس (نوازنده سرنا)واین سالها مسعود رایگان اشاره کرد. کریم خان زند و لطفعلی خان زند از شاهان دوره زندیه و از طوایف لر بودهاند.
باباطاهر بزرگ ترین شاعر لر است. میرنوروز، ملاپریشان،ملا منوچهر چهرههای شعر سنتی لرستان هستند. شهید زینالدین و شهید محمد بروجردی از سرداران مشهور جنگ هشتساله ایران وعراق و از مردم لرستان هستند.
دانشگاهها
دانشگاه علوم پزشکی لرستان وابسته به وزارت بهداشت و نیز دانشگاه لرستان وابسته به وزرات علوم، تحقیقات و فناوری، دو دانشگاه فعال دولتی در استان لرستان هستند که هر دو در شهر خرم آباد قرار گرفتهاند. از سال ۱۳۸۶ مقدمات تأسیس دانشگاه آیت الله بروجردی در شهر بروجرد نیز فراهم شدهاست. دانشگاه آزاد اسلامی نیز واحدهایی در شهرهای گوناگون استان دارد که واحد بروجرد و نیز واحد خرم آباد بزرگترین آنها به حساب میآیند.شهرستانهای دورود و الیگودز نیز دارای دانشگاه آزاد هستند.